کشف مجسمه‌ای در ابعاد انسان از پادشاه جایا ورنا در سال 1992 در مَلیگان در کاتماندو با سنگ نبشته‌ای که تاریخ 185 بعد از میلاد مسیح را نشان می‌دهد، قدیمی‌ترین اثر بدست آمده در مورد تاریخ نپال است. قبل از حمله پادشاه گورخا، پریتوی نارایان شاه در سال 1769 به نپال(کاتماندو ولی) نپال مَندال یا کاتماندو ولی برای جهان خارج به عنوان نپال شناخته می‌شد. بنابر سوابق موجود که به ابتدای عصر مسیحیت باز می‌گردد، نپال تحت سلطه سلسله‌های لیچاوی، تاکوری، مالا و شاه بوده است. حکمرانان لیچاوی از ابتدای قرن اول میلادی تا قرن نهم بر نپال حکومت کردند، بعد از آنها دودمان تاکوری از قرن نهم الی قرن چهاردهم بر سر کار آمدند، گرچه شکوه معماری کاتماندو ولی در دوران فرمانروایی مالا از قرن 14 تا قرن 18 میلادی به اوج خود رسید اما آثار ثبت شده بسیاری در میراث جهانی یونسکو از زمان فرمانروایی تاکوری وجود دارد.

در دوران سلسله مالا فرهنگ و معماری نِواری به اوج خود رسید که به عنوان عصر رنسانس نپال از آن یاد می‌شود. حکومت مالا در کاتماندو ولی بعد از حمله پادشاه گورخا، پریتوی نارایان شاه در سال 1769 به پایان رسید اما در سال 1846 با استفاده از موقعیت ضعیف شاه که درگیر دسیسه های شدیدی در دربار بود جانگ بهادر رانا قدرت مطلق را بعد از قتل عام وحشیانه درباریان بدست آورد و حکومت مطلقه اغنیا، رانا پایه گذاری شد. فرمانروایی رانا در عمل تا زمان انقلاب مردمی سال 1951 که باعث برقراری دموکراسی در نپال شد ادامه یافت.

شاخه ای که ما امروزه به عنوان فرهنگ نپالی از آن یاد می‌کنیم در ابتدای قرن اول میلادی و یا حتی قبل تر، در کاتماندو ولی شکل گرفت و شروع به رشد و بالندگی نمود. اما فقط بعد از ظهور دموکراسی در سال 1951 بود که کشور درهای خود را به سوی دنیای بیرون گشود و جهان توانست شاهد عظمت و توانگری فرهنگ غنی نپالی باشد.

بی شک فرمانروایی سلسله های متفاوت در طول این تاریخ پر فراز و نشیب بر این تبلور فرهنگی بی تاثیر نبوده‌اند، اما در ذات خود این فرهنگ متعلق به مردم بوده است- شالوده‌ای بنا نهاده شده به دست مردم در طی اعصار. هیچ نوع اتفاق فرهنگی در نپال بدون مشارکت بالای مردم نپال صورت نمی‌پذیرد، می‌توان شاهد طیف پرطراوتی از این رنگین‌کمان فرهنگ‌ها در تعدد فستیوال‌ها و مراسم مذهبی که تقریباً هرروز در گوشه‌ای از کشور برگزار می‌شود بود. در کاتماندو پایتخت نپال نژاد نِواری که ساکن کاتماندو ولی هستند بیشتر برای آثار هنری و صنایع دستی منحصر به فردشان شناخته می‌شوند. فرهنگ جایگاهی برتر در زندگی روزمره مردم نپال به خود اختصاص داده است.

هم‌زیستی فرهنگی جوهره اصلی زندگی نپالی است. نپال یکی از صلح‌جو‌ترین کشورهای چند مذهبی، چند نژادی و چند فرهنگی در جهان به شمار می‌رود. وحدت و یکپارچگی ملی که مردم نپال در عین تکثر مذهبی و نژادی حفظ کرده اند حقیقتاً زبانزد و در عرصه بین المللی شناخته شده است. به ضرس قاطع هویت زنده و پرطراوت جامعه نپال مرهون همین چندگانگی فرهنگیست.

نپال کشوری سکولار است هرچند که مذهب هندو دین اکثریت مردم نپال می‌باشد. تثلیث هندوئیسم- شیوا، ویشنو و برهما- و زیارتگاه‌های خدایان و الهه‌های متعدد هندو در سرتاسر نپال پرستش می‌شوند. همسران این خدایان نیز از تقدسی هم پایه آنها برخوردارند، و به عنوان نماد شاکتی (قدرت یا انرژی کیهانی) شناخته می‌شوند.

آئین بودائی نیز از اهمیت برابری با هندوئیسم در نپال برخوردار است. شاخه‌های ماهایانا و واجرایانا در دین بودائی که مجموعه‌ای متشکل از آئین هندو و بودائی و همچنین تأثیر گرفته از سایر ادیان پگان می‌باشد، به طور اخص از قرون وسطی تاکنون در کاتماندو ولی دارای پیروان فراوانی است. در مناطق مرتفع هیمالیا شاخه بودیسم تبتی و یا لامائیزم و دیگر اشکال پرستش طبیعت نیز در میان مردم طرفدارانی دارد. سیدارتا گاتاما که بعدها به عنوان حضرت بودا شناخته شد متولد لومبینی در میانه جنوب غربی نپال در قرن 6 قبل از میلاد مسیح است، پایگاه‌های زیادی در اطراف این ناحیه وجود دارد که مرتبط با زندگی بودا و آئین بودائی است. بودیسم به عنوان یک مذهب در مناطق مرتفع، کوهپایه‌ها و کاتماندو ولی گسترش یافته و پیروان بسیاری دارد. آئین بودائی تأثیر عمیقی بر نحوه زندگی، فرهنگ، هنر و معماری نپالی داشته است.

زندگی نپالی براساس آئین و شعائر مذهبی بیشماری پیش می‌رود. استعانت به درگاه خدایان برای بهروزی و خیرو برکت برای خانواده و مُکشایا (رستگاری) شخصی از اعمال روزمره مردم است. رسومات مذهبی زندگی نپالیان را قدم به قدم از تولد تا مرگ و دنیای پس از آن راهنمائی می‌کند، تمام لحظات مهم زندگی یک انسان از گهواره تا هیمه آتش مرگ با دستورات مشخص و رسومات مذهبی خاص توأم است.

هم بودائیان و هم هندوها از حیوانات و پرندگان نمادین برای تجلی خدایان خود بهره می‌برند، برای مثال گارودا (پرنده اساطیری) نماینده حضرت ویشنو است در حالی‌که موش نماینده و مرکَب (باهان) حضرت گانِش می‌باشد. خدایان و الهگان هندو با خصائص منحصر به فرد و یا جنگ افزارهای الهیشان شناخته می‌شوند که خود نمادهایی با معانی روحانی عمیقی هستند.

در میان تثلیث خدایان هندو، برهمای آفریننده چهار سر دارد که نشان دهنده بصیرت او در تمامی جهات می‌باشد و این بدان معناست که او دانای کل است. او همچنین ظرفی آب در دست دارد که نمادی از زمین است. خدای دیگر این سه‌گانگی ویشنو، صدفی حلزونی شکل، صفحه ای مدور، گرز و یک نیلوفر در چهار دستش حمل می‌کند. صدف سمبل ذهن و تفکری منسجم است. صفحه مدور نشان دهنده خرد کهن پیشینیان و مفهوم موجودیت فردی است و گرز نشانگر قدرت عِلی وهم و تخیل است که علت وجودی جهان می‌باشد و همینطور گرایشی است به تفرق و رهایی، در حالی‌که نیلوفر سمبل پنج عنصری که بیانگر خاستگاه هستی هستند می‌باشد. تثلیث سوم شیوا یا ماهشواریا یا مهادیو، سه چشم درخشان دارد که نماینده خورشید، ماه و آتش هستند. این سه منبع نور، روشنایی بخش زمین، فضا و آسمانند. با این سه چشم است که شیوا می‌تواند گذشته، حال و آینده را ببیند.

شاخه ماهایانا در بودیسم نیز به‌همین‌گونه مملو از نمادگرائی می‌باشد. واجرا یا آذرخش سمبل اتحاد جدا نشدنی خرد و ابزار کارآمد است که همه انواع نادانی را از بین می‌برد، اما خود نابود ناشدنی است.

اسواستیکا نوعی صلیب رازآمیز است که نوعی نشان کهن فرخندگی در میان هندو‌ها، بودائیان و پیروان مذهب جین می‌باشد. این صلیب سنبل نیکبختی است و به یکی از 65 نشان روح کبیر (ماهاپروشا) اشاره دارد.این نشان در اکثر ردپاهای بودا و همینطور بر سینه و یا تخت سلطنت برخی از تصاویر بودا نیز دیده می‌شود. هندو‌ها و بودائیان به مانند هم اعتقاد زیادی به هشت عنصر فرخندگی دارند که عبارت است از: 1- سریواتسا: گره یا زنجیری بی‌پایان. 2- دواجایا: بیرق پیروزی 3- کالاش: جام عصاره جاودانگی. 4- چامار: بادبزنی که بیماری‌ها را دور می‌کند. 5- ماتسیا: جفت ماهیان طلایی که وحدت خرد و شفقت را نشان می‌دهد. 6- چاترا: سایبان پرارزش که نشان دهنده خون اصیل است که پشتیبانی است در برابر تاثیرات شیاطین. 7- سانخا: صدف حلزونی که سمبل هوشیاری است. 8- پادما: نیلوفر که نشانه پاکی بدن است. این باور وجود دارد که اگر صدف حلزونی با مهارت نواخته شود طنین آن ارواح خبیثه را دور می‌کند و تمامی ناپاکی ها را از بین می‌برد.

نپال مقاصد زیارتی متعددی دارد که از قداستی مشترک برای هندوها و بودائیان برخوردار است، مشهورترین این اماکن معبد پاشوپاتیناث مقدس می‌باشد، واقع شده در کنار رود مقدس باگماتی در کاتماندو . این معبد یکی از مورد احترام ترین معابد در میان هندویان جهان است. معبد اصلی که در مرکز یک محوطه بزرگ واقع شده، سازه ای است 2 طبقه ساخته شده بر ته ستونی چهارگوش با ارتفاع 23.6 متر. دروازه اصلی معبد از نقره زراندود ساخته شده پوشیده شده با کنده کاری‌های خیره کننده‌ از تصاویر خدایان. سقف دو لایه آن از جنس مس می‌باشد که با ستونهای مارپیچ مانندِ مزین به حجاری‌های زیبا از خدایان و الهه ها استوار گشته است. نماد اصلی معبد بت مُخالینگام به ارتفاع یک متر می‌باشد با سری که چهار صورت در چهار جهت دارد. گمان می‌رود که معبد اصلی در ابتدای عصر مسیحیت ساخته شده باشد که چندین بار در طی قرون گذشته مرمت گشته تا به معبد امروزی تبدیل شده است.

بنای چانگونارایان مکانی است مقدس که قدمتش به دوره لیچاوی باز می‌گردد و باور بر این است که یکی از اولین مکان های مسکونی در ولی بوده است. این معبد بنا شده بر تپه کوچکی در شمال غربی باکتاپور می‌باشدکه هم برای هندها و هم برای بودائیان مکانی مقدس و محترم است.

کاتماندو ولی معابد بودائی زیادی را در خود جای داده است. در نگاه اول هرکسی که به کاتماندو ولی پا می‌گذارد اولین چیزی که نظرش را جلب می‌کند گنبد مدور سفید رنگ ساوایامبو ماهاچایتا است که با عظمتی هرچه بیشتر بر روی تپه‌ای در کناره غربی ولی آرام گرفته است. این گنبد تمثیلی از بدن بودا است که درواقع تجسم کیهان می‌باشد. ساوایامبو با چشمان نیمه بسته بودا که از چهار جهت نظاره گر اطراف است برجسته‌ترین نماد و نقطه عطفی در ولی می‌باشد. بی‌شک این مکان مجموعه‌ای خاص و بی‌همتا در جهان از موزه‌هایی در فضای باز است.

بی‌شک زیارتگاهی مقدس‌تر از لومبینی، زادگاه شاکیا موی بودا برای زائران بودائی در جهان وجود ندارد. بودا شاهزاده خشونت ستیزی و صلح در 623 قبل از میلاد مسیح در لومبینی متولد شد. برای قرون متمادی زائرین از اقسا نقاط جهان برای دیدار از این مکان به لومبینی گاردن سفر کرده‌اند و به احترامش گنبدها، معابد و یادبودهای متعددی ساخته‌اند. مهمترین اثر به جا مانده ستون سنگی بنا شده به فرمان امپراطور آشوکا مائوریا در قرن سوم بعد از میلاد است که دقیقاً زینت‌بخش محلی است که ملکه مایا دِوی بودای مقدس را به‌دنیا آورده‌است. امروزه این مکان در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت گردیده و به عنوان مهمترین مقصد زیارتی بین‌المللی با کمک دیگر ملیت‌های بودائی توسعه یافته است.